|183| Dzieci boga granic

O ile się nie mylę, tę panią przyjdzie mi oceniać już po raz trzeci, choć do budynku Ławy przybywa w roli oskarżonej po raz piąty. Zaczynam poważnie rozważać przyznanie An-Nah jakiegoś wyróżnienia dla osoby, która pilnuje, by Przysięgli mieli co robić. Nie, mówię serio.

§ Pierwsze wrażenie

A. Adres

Prosty, polski, a że bez znaków diakrytycznych, to i nie ma problemów z dziwnie wyglądającym adresem. Daje jakieś wskazówki co do treści (acz niewiele, pod takim tytułem mogłoby być naprawdę wszystko) i zachęca do wejścia na bloga. Na duży plus.

B. Grafika

Jedyne, do czego tak naprawdę jestem w stanie się przyczepić, to że tło mogłoby się łączyć nieco płynniej, a czcionka mogłaby być odrobinę większa. Cała reszta, jakkolwiek dość daleka od wpadania w mój gust, jest uporządkowana i minimalistyczna. Wszystko jest dokładnie tam, gdzie być powinno. Jako że zdjęcie z filmu historycznego, niezaznajomiony z blogiem internetowy przechodzień mógłby z szablonu wywnioskować tak tekst historyczny, jak i opowiadanie fantasy. Czy szablon jest zachęcający? Dla mnie niekoniecznie (bardziej zachęca mnie fakt, iż to twór znanej mi już autorki), ale zachęcanie jest kwestią gustu, a dla mnie ważniejsze jest, aby szablon nie odtraszał i był praktyczny; estetyka jest pojęciem zbyt względnym, więc niech każdy robi z grafiką, co mu się podoba. I tyle.

Ach, no i wytłumaczę się ze swojego lenistwa. Tak, ukradłam screen z oceny Madness. Nic się w szablonie nie zmieniło, doszło tylko więcej linków w spisie treści i ogłoszenie o zakończeniu tekstu. A ja jestem na netbooku, który z programów graficznych ma wyłącznie Painta, a tego nie używam, jeśli absolutnie nie muszę. Ale to tylko screen, więc chyba mi wybaczycie, prawda?

Screen

§ Treść

A. Fabuła

Lubię oceniać teksty zakończone. Nawet jeśli czasem zajmuje mi to więcej czasu, to jednak o ileż przyjemniej móc powiedzieć autorowi bloga wszystko, zamiast tylko tyle, ile powiedzieć można do momentu, w którym natrafiam na „ciąg dalszy nastąpi”. Ale! Koniec dygresji, czas oceniać!

Zacznę może od pochwał, a potem przejdę do uwag. Widać, że fabuła jest przemyślana. Ciąg przyczynowo-skutkowy obecny, wydarzenia następują po sobie w logiczny i wiarygodny sposób, wszystko w większości brnie naprzód w świetnie wyważonym tempie, a przy okazji sam pomysł jest niebanalny i inteligentny. „Dzieci Boga Granic” urzekły mnie nie tylko z punktu widzenia oceniającej, ale także czytelniczki, czego się zupełnie nie spodziewałam, chociaż to akurat wina uprzedzeń wynikających z lektury kilku ocen Twojego bloga (czytając w nich o „drużynie Kekharta”, że tak to ujmę, w mojej głowie wykwitło, że tekst będzie bardziej przygodowy, że będzie więcej potyczek, akcji, zdobywania i ogólnie takie bardziej epickie fantasy). Rozpoczynasz mocno, bo już na początku rzucasz Czytelnika w wir wydarzeń – taktyka jak najbardziej dla mnie zrozumiała; jedni ją lubią, inni nie, ważne że działa, a wszystkim i tak nie dogodzisz. Gratuluję fabularnego sprytu, dzięki któremu zwodzisz Czytelnika myślą, iż wszystko kręcić się będzie wokół Kekharta, podczas gdy w rzeczywistości stopniowo ujawniasz nam, że jest on wyłącznie pionkiem, ważnym ale nadal pionkiem, w grze sił wyższych i silniejszych od niego. Strasznie, ale to strasznie podobają mi się elementy antropologiczne, bo uwielbiam antropologię i żałuję, że moja przygoda z nią na paru świetnych wykładach się skończyła (póki co). Ponadto, poruszasz bardzo ciekawe wątki, tak z psychologicznego, jak i społecznego punktu widzenia. I nie mówię tu tylko o postrzeganiu homoseksualizmu w Twoim świecie. Podoba mi się kwestia przynależności do plemiona, która z kolei definiuje jego członka. Taka trochę mentalność grupowa, ale nie do końca, bo mamy indywidualizm objawiający się chęcią zdobywania chwały jako wojownik, ale jednocześnie część tej chwały przechodzi na plemię, bo zdobywająca ją jednostka jest w końcu częścią plemienia. Realistycznie pokazany został także element rasizmu. Nie ma tylko nienawiści pomiędzy rasami lub jednej, wielkiej, ogólnoświatowej tolerancji – mamy i czarne pola, i białe, i szare, a te szare są szczególnie dobrze pokazane poprzez miasto Urhan (miasto na granicy, gdzie różne rasy żyją między sobą, toteż i wzrasta tolerancja oraz zrozumienie), ale także poprzez bohaterów, którzy sami odkrywają, jak niewiele wszelkie rasy się od siebie różnią. I nie mówię tylko o Kekharcie – Larha, Takhir, Rihjesh i Arthan dołożyli równie wiele, by tę sprawę dla Czytelnika urzeczywistnić i uwiarygodnić. Podoba mi się także przewijający się motyw poznawania siebie, który widać nie tylko u niemal wszystkich bohaterów opowiadania, którzy na naszych oczach ewoluują. W różnych momentach tekstu bohaterowie różnorako definiują siebie samych, co jest tak wspaniale prawdziwe i życiowe, a jednocześnie przekazane w tekście w sposób naturalny i nienapastliwy. Nie jesteś na mojej liście podejrzanych o brutalną łopatologię, ale wyczucie w tej kwestii pochwalić i tak należy. Bardzo, bardzo lubię takie wątki, są niezwykle fascynujące, tak w powieściach, jak i w życiu.

Koniec pochwał, czas na uwagi. Czy też może uwagę, jedną, ale złożoną, która została już nieco zapowiedziana: tempo akcji w większości wyważone. Szczególnie dwa wyjątki zapisałam sobie na boku.

Wątek odkrywania tego, że Kekhart był inny, przeciągnęłabym jeszcze trochę. Czytając za jednym zamachem, odniosłam wrażenie, że troszeczkę szybko przeszedł od „czemu nie pożądam Diyar?” do „Takirze, chcę spróować”. Pomimo iż między tymi dwoma momentami upłynął niemal rok (od nieokreślonego punktu zimą do jesieni), to fizycznie mogłoby upłynąć ciut więcej tekstu, coby całość bardziej uwiarygodnić. Dopisanie tak z jednego czy dwóch akapitów to jeszcze nie wodolejstwo, a może być różnicą pomiędzy „Hmm, no dobra, skoro tak mówisz” a „Jej, zrozumiał, jaki jest, juhu!”, bez żadnego kwestionowania.

Podobnie można by też przedłużyć moment od pierwszego zbliżenia z Takhirem do zostania zdemaskowanym i wygnanym. Ponownie, sugerujesz w tekście, że minęło już trochę czasu, ale samego tekstu nie minęło wcale aż tak wiele. Nie musisz z tego robić wątku na miarę kolejnego rozdziału, lecz parę akapitów, które wydłużyłyby nieco tę podróż na pewno by się fabule przysłużyły, dodałabyś napięcia, sprawiła, że Czytelnik miałby czas zacząć się martwić, czy Kekhart zostanie przyłapany czy nie. W obecnej chwili dzieje się to na tyle szybko, że pomiędzy jednym a drugim mam wyłącznie dość czasu, aby złapać krótki oddech, a tu już łups!, dzieje się całe to demaskowanie. Nie było chwili, by moja głowa w ogóle wpadła na to, iż w sumie powinnam się o losy Kekharta martwić.

Ogólnie, kiedy ktoś, jak ja teraz, czyta „Dzieci Boga Granic” jako całość, pewne drobiazgi wydają się następować po sobie ciuteńkę szybciej, niż byłoby to uznane za wiarygodne i realistyczne. Powyższe przykłady są najbardziej rażące, ale miejsc gdzie można by coś dopisać, jest więcej, przede wszystkim w pierwszej połowie: czas upływający wśród Śnieżnych Kotów (pod koniec jednego rozdziału tam dociera, w następnym już spędził iks czasu), czas od zamieszkania w Urhan do porządnego zadomowienia się (jako wyżej), to też tylko przykłady. Rozumiem z podstrony „O opowiadaniu”, że jest to prequel do czegoś większego, w dodatku opowiadanie, nie powieść, zatem nie ma tu zbytnio celu w rozwlekaniu się. Nie potrzeba jednak wiele, by akcję ciut zwolnić – zdanie tu, zdanie tam, czasem akapit, czasem udaje się i bez dopisywania czegokolwiek, ale za to przy gruntownym remoncie tego, co już zostało napisane. Diabeł tkwi w szczegółach.

Z fabularnego punktu widzenia, więcej uwag nie mam. Napoczęte wątki zostały zamknięte, jak już powiedziałam, wydarzenia mają sens i nie dzieją się, bo taki masz kaprys. Zwolnij odrobinkę pierwszą połowę tekstu, a będzie w tym względzie naprawdę bez zarzutu. No, chyba że komuś taki tekst nie przypadnie do gustu, ale to już bardziej subiektywne obiekcje. Ty wiesz, dla jakich ludzi piszesz, więc to ich zdanie na temat „podobania się” Cię interesuje i kropka.

§ Dialogi i opisy

A zacznę sobie od opisów, bo przy dialogach mam do powiedzenia wiecej. Opisy. Zdecydowanie obrazowe, z doświadczeniem i umiarem dozowane, w żadnym wypadku nie schematyczne (tj. nie powielasz ciągle tego samego schematu pisania opisów, np. „A był x, y i z.”). Wiesz, co trzeba opisać i iloma słowami, naprawdę ładnie stosujesz zmysły inne niż wzrok. Tworzysz opisami nie tylko obrazy, które później w czytelniczej głowie zostają, ale także klimat oraz atmosferę, co zauważam najwyraźniej, porównując różne opisy miejsc (np. stepów z miastem). Co nie znaczy, że w opisach ważnych wydarzeń klimatu brakuje, broń Boże, no ale to powinno być oczywiste. Słowem, nie mam tu nic do zarzucenia, tak naprawdę.

No, z jednym tylko wyjątkiem. Pierwszy opis oblężenia Dalle, już po przygotowaniach, ale przed dywersją. Cóż, pozostawia on trochę do życzenia pod względem klimatu i emocji. Potrafisz tworzyć dynamiczne opisy (patrz opisy wszelakich pojedynków), klimatyczne również nie są Ci obce (wystarczy wspomnieć narkotyczne wizje Kekharta), ba!, opis oblężenia po dywersji jest już dokładnie taki, jakiego bym oczekiwała, zatem czemu ten pierwszy przynajmniej nie postawi kroku lub kilku, by swojemu następcy dorównać? Przy czymś tak pełnym rozmachu i emocji jak oblężenie spodziewałabym się czegoś więcej, czegoś chociaż odrobinę bardziej porywającego. Bo w chwili obecnej opis jest, niezgorszy i nie gryzie, aczkolwiek nie wciąga i równie dobrze mógłby to być kolejny fragment o podróży gdzieś-tam, tak neutralnie prześlizguje się po nim wzrok. To równie dobrze może być wyłącznie moim prywatnym odczuciem, aczkolwiek nic nie stracisz, jeśli ten fragment przeczytasz, taki wyrwany wręcz z kontekstu, i spróbujesz przynajmniej zobaczyć, o co mi chodzi.

Dialogi odłożyłam na później, ponieważ tu jest więcej, co można o nich powiedzieć. Oprócz z reguły poprawnego zapisu (wyjątki znajdziesz niżej) i takich tam standardowych pierdół, które oceniający czują się w obowiązku wymienić, pierwszą rzucającą się w oczy rzeczą jest ich stylizacja. Moim zdaniem zabieg ów wyszedł Ci cudnie, nie popadasz w żadne skrajności, a dzięki niemu dodajesz orkom jako rasie tego czegoś, czynisz ich bardziej rozpoznawalnymi niż robi to ich wygląd, bo wyróżniają się tak w uchu Czytelnika, jak i na tle innych ras, których mowa bliższa jest znanej nam niestylizowanej polszczyźnie. Momentami miałam co prawda wrażenie, jakby w pewnych sytuacjach stylizacja znikała, po czym pojawiała się znowu, ale nie wymieniam tego jako błąd, ponieważ granica jest niezwykle zatarta i takie momenty równie dobrze mogą być niedopatrzeniem, jak i częścią kreacji bohaterów, co rozwinę w odpowiednim paragrafie.

Swoją drogą, te Twoje orcze dialogi przypominały mi dialogi z innego blogowego opowiadania. Tam padają one z ust Serba, który angielskiego (bo rzecz się dzieje w Anglii) nie zna. I kiedy to podobieństwo do mnie dotarło, zaczęłam się zastanawiać, czy i Twoje nie są przypadkiem inspirowane językiem serbskim. Sama mam o nim bardzo-bardzo nikłe pojęcie, ale kolejność w zdaniach u Ciebie i tam jest podobna, to w mojej głowie wykwitł wniosek, że może, może…? Ale nie wiem, nie znam się, dzielę się wyłącznie spostrzeżeniami, równie dobrze może się okazać, że nie trafiłam. Chociaż liczę po cichu, że niezależnie od odpowiedzi znajdzie się ktoś mądry w tym zakresie, kto mnie oświeci i wyjaśni, skąd podobne skojarzenia brać się mogły.

Pojedynczą uwagę również mam, a jakże. Oprę ją na wyrwanym z tekstu (z rozdziału jedenastego) przykładzie:

„Przybysz z tajgi mówił dalej – a raczej ryczał, gdyż język w którym mówiono w jego rejonach podobny był zwierzęcemu. On widać nauczył się języka używanego przez większość mieszkańców stepu, lecz niedostosowane narządy mowy zniekształcały słowa.

– Wyzywam Jyrgala Czarnego Smoka, tego, który śmie siebie nazywać kaganem. Wyzywam Rijesha ze Shnai’ar, pomiot Niższego Świata!”

Parokrotnie już wspomniałaś o różnych postaciach, które mówiły „nieco inaczej”. Ale póki co przedstawiasz to wyłącznie komentarzem narratorskim, a może warto by się raz czy dwa pokusić o zaakcentowanie owych różnic w samej wypowiedzi owej postaci? To w końcu nic innego, jak zapisywanie dziwnych akcentów fonetycznie. Pamiętasz słynne „Dziń dybry” z serialu „’Allo ‘Allo”? Dokładnie tak się podobnymi fragmencikami pobaw. Nie ma ich wiele, w całym tekście pewnie znajdzie się garstka na jedną dłoń (nie zapisywałam wszystkich, ale zgaduję, że góra pięć), a masz wspaniałą okazję, aby uczynić opowiadanie jeszcze lepszym.

Na koniec dodam, że dialogi i opisy idą ze sobą w zgranej parze, nie próbując się nawzajem wykopać z tekstu. Jeśli gdzieś trafiło się więcej opisów, to niedługo potem pojawiała się scena bogata w dialogi i odwrotnie. Nie czuję ani niedosytu, ani przesytu któregokolwiek z elementów.

§ Styl

Dużo już czasu minęło, odkąd ostatnio czytałam coś Twojego, zatem trudno mi stwierdzić, czy jakieś zmiany w nim zaszły. Zresztą, jestem zdania, iż dobry autor z już wyrobionym stylem, jaki niewątpliwie masz, jest już na tyle doświadczony i cwany, że wie, jak swój styl delikatnie modyfikować, aby był ciut inny niż w poprzednim tekście, zwłaszcza że pomiędzy wampirami (historycznymi i współczesnymi), archeologami z jakiejś innej krainy a stepowymi fantasy orkami różnice są trudne do przeoczenia. Innymi słowy, bo mam wrażenie, że ciut naplątałam, Twój styl nadal jest Twój, z tego co pamiętam z poprzednich tekstów, ale umiejętnie nim kierowałaś, aby odzwierciedlał troszeczkę z tego, o czym piszesz. Mam nadzieję, że rozumiesz, o co mi chodzi, bo naprawdę trudno mi teraz znaleźć inne słowa do opisania tego, co mam na myśli.

Czytało mi się gładko i szybko, bo styl masz już wyrobiony. Nie doskonały, ale na pewno porządnie oszlifowany i na pewno Twój. Nie powalający boską urodą czy geniuszem, bo raz że to chyba nie ten rodzaj opowieści, gdzie czytanie dla fabuły i czytanie dla piękna stylu szłyby w parze, jednak jest tu jakaś historia do opowiedzenia, ale zgrabny i ładny, który stanowi dla treści śliczną, podkreślającą jej urok ramkę, wręcz jakby robioną na miarę.

W tym względzie blogowi oceniający chyba niewiele mogą Ci już zaoferować. Niekoniecznie z braku kompetencji, ale z braku regularności. Oceniający zasiada do jednego tekstu raz, góra dwa (w rzadkich jednak przypadkach), mówi, co myśli, wypisze uwagi i tyle, koniec współpracy. Aby styl dalej udoskonalać, potrzebny jest Ci dobry redaktor, zresztą, sama wiesz, ile dobrego redaktor jest w stanie zrobić. Osoba czytająca i poprawiająca stylistycznie Twój tekst nie raz, ale kilka, w idealnym przypadku ta sama przy okazji każdego tekstu – na obecnym poziomie tylko tą drogą wróżę polerowanie już oszlifowanego stylu. Jedyną alternatywą jest beta, ale żeby efekty były porównywalne, to beta nie mogłaby być dobra – musiałaby być doskonała, a o taką trudno. Już chyba łatwiej o dobrego redaktora.

Chociaż do stylu prozy uwag nie mam, z braku innego miejsca uwagę poetycką podpiszę pod ten paragraf. Tak, tak, mam uwagę poetycką, ja, niemalże laik w tym gatunku (chociaż parę rzeczy od lepszych od siebie załapałam tu i ówdzie). Mianowicie przyczepię się do pieśni kończącej rozdział piętnasty. Wygląda ona na taką… mało pieśniową. Nie ma jednolitego rytmu, który jest potrzebny, aby coś móc śpiewać, wersy mają pomiędzy 10 a 13 sylab, jednak bez jakiegoś widocznego wzoru (jeśli Cię to ciekawi, to liczba sylab w kolejnych wersach wygląda następująco: 11, 13, 12, 11, 10, 11, 12, 12, 11, 13, 13, 13). Jakkolwiek rymy AABB są zgrabne (na pewno nie częstochowskie), to cała reszta tej kompozycji mogłaby być o wiele lepsza. Jak powiedziałam, nie jestem znawcą ani miłośnikiem poezji, ale jeśli mnie się coś nie zgadza, to nie wiem, co znalazłby ktoś, kto się poezją pasjonuje. Oczywiście, nie ma obowiązku bycia dobrym i w prozie, i w poezji - ale wydaje mi się, że mogłabyś tej pieśni poświęcić więcej uwagi, bardziej ją dopieścić i sprawić, aby była pieśnią nie tylko z nazwy, lecz także i z konstrukcji. Nie wiem, na ile będzie to pomocna uwaga, ale kiedy sama zajmowałam się tworzeniem pieśni do swojej powieści, to brutalnie wręcz zżynałam ze znanych mi piosenek. Nie słowa, oczywiście. Ale wypisywałam tekst, liczyłam sylaby w każdym wersie, po czym pisałam własne słowa wedle tego samego schematu. Metoda na pewno nie doskonała, ktoś znający owe utwory pewnie mógłby mnie na tym przyłapać, lecz mając w głowie rytm i widząc wzór nie tylko w rymach, ale i w sylabach, tworzenie reszty szło mi o wiele łatwiej. Alternatywnie możesz dopisać słowa do już istniejącej melodii, także próbując zachować jej rytm poprzez sylaby. W końcu tworząc piosenki, nie bez powodu w pierwszej kolejności komponuje się muzykę, słowa odkładając na później.

§ Kreacja świata

Tu mam pewien orzech do zgryzienia. Czemu? Bo według mnie świat jest zarysowany bardzo wyraźnie, jednocześnie zarysowanym aż tak wyraźnie nie będąc. Już spieszę z tłumaczeniami.

Strona społeczno-psychologiczno-antropologiczna wyszła naprawdę wspaniale, moje gratulacje, na pewno masz tutaj powód do dumy, bo nie dla każdego, nawet pasjonata antropologii, jest to łatwe do osiągnięcia. Struktury klanowe, różnice pomiędzy mentalnością koczowników a osadników, poglądy życiowe tychże, różnice pomiędzy rasami, chciałoby się rzec iż ogólnie życie w Twoim opowiadaniu jest przedstawione niemal namacalnie i z pewnością wiarygodnie. A że ta część tekstu jest zdecydowanie ważniejsza, sama w sobie oraz dla fabuły, to dzięki temu sukcesowi kreacja świata się udaje. Niezwykle łatwo było mi zrozumieć, dlaczego ktoś miał takie poglądy a nie inne, a wszelkie różnice (pomiędzy koczowniczymi orkami, osiadłymi orkami, smokowcami, Czarnymi Szamanami, Śnieżnymi Kotami, mieszczanami w Urhan, kimkolwiek tak naprawdę) są nie tylko realistycznie przedstawione, ale także dopełniają całego obrazu. Mogłabym się w tym punkcie trochę rozwodzić, jednak nie chcę spędzać czasu, aby się rozdrabniać, co dokładnie mnie urzekło, jak i dlaczego. To, co jest najważniejsze dla Ciebie, to że cała ta antropologiczna otoczka zdecydowanie Ci wyszła, jest mocnym punktem opowiadania i nadaje kreowanemu światu wymiarów oraz realistyczności.

Jednocześnie świat aż tak wyraźnie zarysowany nie jest, ponieważ opisy świata jako miejsca, jakkolwiek obrazowe i wystarczające, by wyobrazić sobie, o czym mówisz, mogłyby być jeszcze lepsze, barwniejsze (ale nie w stylistycznym sensie), bardziej dopełniające obrazu. Opisujesz dość, by Czytelnik odnalazł się w różnych miejscach, przy użyciu różnych zmysłów podajesz dość informacji, by zobaczył scenerie czy wnętrza (zapach zjełczałego tłuszczu wewnątrz jurty na pewno zostanie ze mną na długo, mimo iż nie mam najzieleńszego pojęcia, jak pachnie zjełczały tłuszcz). Uważam jednak, że mogłoby być lepiej, że mogłabyś stworzyć opisy miejsc, które nie tylko sprawią, iż Czytelnik je zobaczy – sprawią, że poczuje się, jakby tam był. I podobnie jak przy okazji moich uwag względem tempa akcji: nie potrzeba wiele, by ten efekt osiągnąć, a i rozumiem, że w tym opowiadaniu niekoniecznie jest to priorytetem. Gdybym ja miała się za takie coś zabrać, spróbowałabym od wprowadzenia jeszcze paru zmysłów do opisu, a także zadbała, aby je nieustannie mieszać, tak samo jak starać się różnicować opisy, co i tak już robisz (a przynajmniej ja odnoszę wrażenie, jakbyś w opisach stepów była spokojniejsza niż w opisach takiego na przykład Urhan). Zrób mały krok dalej, pododawał po kilka słów lub po zdaniu czy dwóch tu i ówdzie, a jestem pewna, że efekt będzie widoczny, jednocześnie bez wodolejstwa i sztucznego wydłużania opowiadania.

Ktoś mógłby stwierdzić, że skoro uważam opisy za obrazowe i potrafię sobie te wszystkie miejsca wyobrazić, to zwyczajnie się przypieprzam z ulepszaniem, żeby „Czytelnik się poczuł, jakby tam był”. I pewnie ma rację. Ale jak ludzie dobrzy i z potencjałem osiadają na laurach, to się marnują, zaś jako oceniająca czuję się w obowiązku pomagać, zwracać uwagę, że może być jeszcze lepiej. An-Nah, nie oszukujmy się, doświadczona z Ciebie osoba, dużo już o pisaniu wiesz, także i to, jak wszystkie uwagi rozważać i jak wybierać porady, do których czujesz, że warto się zastosować. Ty wiesz najlepiej, co chcesz w tekście (i poprzez tekst) osiągnąć.

Trudno mi się także zdecydować, czy nawiązania do ziemskiej rzeczywistości mi się podobają czy jednak nie. Chyba zależy, od której strony sprawę uchwycić. Gdyby to uznać za paralelę, za być może wskazówkę, iż ten świat istnieje równolegle do naszego, a wydarzenia w jednym odbijają się i w drugim, to wyszło zdecydowanie zgrabnie, bynajmniej nie perfidnie, dostatecznie wyraźnie, by to zauważyć. Ale gdyby to wziąć za inspirację, zaś świat przedstawiony ma być absolutnie niezależny - trudno mi się skłonić w którąkolwiek stronę. Być może zakon pobożnych rycerzy wyznających Auriela trochę zbyt wiele wspólnego ma z Krzyżowcami, co nieco gryzie mi się z bardziej „własną” resztą świata. A może to wrażenie wywodzi się z tego, że moja wiedza (i, prawdę mówiąc, zainteresowanie) Azją Środkową, która Cię zainspirowała, jest bardzo niewielka i dlatego cały „orczy świat” odbieram jako coś oryginalniejszego i bardziej stworzonego przez Ciebie, niż w rzeczywistości jest. Jednocześnie, owe wtrącenia z nutką historii z Ziemi nie są tam, żeby były, nie są wyciągnięte z magicznego cylindra, tylko mają sens oraz cel, splatają się (delikatniej lub mocniej) z fabułą oraz opisywanymi wydarzeniami. Innymi słowy: nie wiem, jak do całej tej sprawy podejść, pewnie byłoby mi łatwiej to stwierdzić, gdybym o kulturze i historii państw Azji Środkowej wiedziała więcej. Wiem jednak, ile wiem, nie bardzo mam czas (ani ochotę) na dokształcanie się w czymś, co mnie niespecjalnie kręci wyłącznie dla celów oceny, zatem na tym uwagę zamknę. I dodam tylko, że ta jedna na wyrok wpływu nie ma, zwyczajnie wypisuję swoje myśli i spostrzeżenia.

§ Bohaterowie

Kto jest główny a kto poboczny, jaki kto ma charakter i takie tam bzdury – nie zamierzam się w to bawić. To nie mój styl, Ty te informacje i tak znasz, a i bohaterowie są na tyle złożeni, że o każdym można by wiele napisać. To nie czas i nie miejsce na takie rozwlekanie się.

Bardzo łatwo zauważyć, że im ktoś ma mniej poświęconego mu w opowiadaniu czasu, tym bledszy się staje na tle innych. Chociaż wszyscy są wykreowani dobrze, pełen zestaw postaci z krwi i kości, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że ci, z którymi jesteśmy od początku lub niewiele tylko później, są głębsi i wyraźniejsi od tych, którzy pojawili się w drugiej połowie lub nawet pod koniec. Kekhart, Takhir, Larha i Arthan spędzają całe lub większość z dwudziestu rozdziałów, rozwijając się, zmieniając, ewoluując na naszych oczach: Kekhart nabiera pewności siebie, a także poczucia przynależności i przeświadczenia, iż ma w życiu jakiś cel; Larha otwiera się, chciałoby się wręcz powiedzieć „rozkwita”, ze skrzywdzonej okrutnie dziewczyny przeistaczając się w silną, niezależną kobietę, która ma jasno określone poglądy oraz kodeks moralny i według tego wiedzie życie (swoją drogą, Larha była moją ulubienicą – smutno mi okropnie, że tak skończyła, chociaż przynajmniej skończyła z honorem, niemalże jak Święta Kobieta, którą tak bardzo chciała zostać); Arthan nabiera ogłady i samoopanowania, jednocześnie z wiekiem oraz nabytymi umiejętnościami w walce coraz mocniej żyjąc pragnieniem zemsty, podczas gdy Takhir, pozornie niezmienny, wiecznie mądry i spokojny, odkrywa nowe życie, z którym powoli się oswaja i w pewnym sensie zaczyna wręcz wierzyć, że może i jemu należy się choć trochę radości. To wszystko i tak jest strasznym uogólnieniem, bo ta czwórka przechodzi o wiele więcej zmian, głębszych, chociaż nie zawsze aż tak znaczących, jednak rozumiesz, co mam na myśli. Jesteśmy z nimi tak długo, że każdy kolejny rozdział tylko dodaje im kolorytu oraz cieni, dodaje do wrażenia, że czytamy o rzeczywistych postaciach. Lecz wraz z każdą kolejną osoba, która do nich dołącza, siłą rzeczy spędzamy z nimi mniej czasu, więc pomimo wyrazistych cech charakteru, na tle pozostałych sprawiają wrażenie nieco bledszych. Z czwórki pod tytułem Temur, Gaspar, Serik i Nurzhan tylko dwaj pierwsi otrzymali dość czasu, aby mogli przynajmniej próbować dorównać kroku poprzednikom (chociaż osobiście przyznaję, że Temura nie lubiłam specjalnie, a jego śmierć, według mnie zasłużona, zbytnio mnie nie obeszła – no ale w życiu też są ludzie, którzy nas nie obchodzą). Od momentu pojawienia się w tekście, Serik odzywa się bardzo rzadko, co można odbierać jako celowe (był milczkiem w drużynie, w ciszy szukał pokuty za swoje grzechy, których szczerze żałował) lub za niedopatrzenie (mógłby być wyraźniejszy, mógłby zachować swój charakter, jednocześnie nie będąc tak milczącym, pojawiając się/zwracając na niego uwagę nieco częściej), podczas gdy o Nurzhamie wiemy jedynie tyle, że nasi bohaterowie znaleźli go przed inicjacją, a więc dzieciak, że narzucono mu los szamana, lecz tego nie chciał i jako kolejny nienależący nigdzie dołączył do Kekharta. Oczywiście, rozumiem i widzę, że każda z postaci została wprowadzona w dokładnie przemyślanym momencie, jednak jakie mieli, tak naprawdę, role? Tak jak obecność Temura i Gaspara jestem w stanie uzasadnić (pierwszy wpłynął na postać Larhy, a jego zbrodnia w dniu Przesilenia w Dalle stanowiła okazję do pokazania, jak chętnie elfowie karali orków, zaś temu drugiemu, jak to pieśniarzowi, przypadło zadanie opowiadania historii, o bogach i legendach jak i o naszej drużynie, reszcie świata), tak Serik i Nurzhan wydają się być po to, aby byli i powiększyli gromadkę Dzieci Boga Granic. Nie wiem, być może zanadto się czepiam w tym, aby każda postać miała swój cel, jednakowoż z punktu widzenia czytelnika mam wrażenie, że jeśli ktoś dołącza do Kekharta, to automatycznie otrzymuje ważniejszą rolę od tła, że dołącza do grona tych główniejszych bohaterów, co kłóci się z obrazek wspomnianej dwójki, jaki otrzymujemy w tekście. Niemniej jednak, pomimo mniejszej ilości poświęconej im uwagi, są wyraźni i realistycznie jako postaci, a nawet zapadają w pamięć na tyle, że pamiętam ich historie oraz imiona.

Pomijając Larhę, która jest moją ulubienicą, urzekła mnie kreacja Rijesha. Jeśli nasz wszechwiedzący narrator już kusi się na opowiadanie czegoś przez czyjś pryzmat, zawsze wybiera kogoś z kekhartowych przyjaciół, zatem Rijesh tworzony zostaje tak jakby „z boku”. Widzimy go oczami różnych osób, dowiadujemy się o nim nie przez to, co narrator nam zdradził, ale przez słowa czy myśli innych osób (tak znaczących postaci jak i ludów całych miast, jak było np. w Dalle), poprzez czyny i słowa samego Rijesha. Jest to sztuka, którą należy docenić i którą doceniam. Łatwo jest powiedzieć „X był taki”, po czym udowadniać ów opis słowami i czynami, ale o wiele trudniej nie powiedzieć o nowej postaci nic poza jej wyglądem (a więc nie zdefiniować jej, od samego początku pozostawić ją bez łatki), po czym przedstawiać ją słowami i czynami, tym samym dając Czytelnikom możliwość podjęcia własnej decyzji i dojścia do własnych wniosków na temat króla Shnai’ar. Nawet jeśli postaci w tekście mają na jego temat określone zdanie, to przedstawiają je właśnie jako ich własne, nie sugerując Czytelnikom, czy mają ich opinii ufać czy nie. Tak, zaraz po Larsze, Rijesh jest na szczycie mojej listy ulubieńców.

Jedyna uwaga (zauważyłaś, że przy każdym punkcie uwagi mam „jedyne”?) nie dotyczy kreacji bohaterów stricte de facto, a ich nazewnictwa. Szczególnie nazewnictwa Arthana. Przez zdecydowaną większość tekstu mówisz o nim "pół-człowiek", a przecież jest pół-orkiem, pół-człowiekiem. Nie wiem, może się czepiam, może nadinterpretuję, ale taki brak równowagi w określeniach wydaje mi się bardzo... cóż, pełen uprzedzeń, co mi kompletnie nie pasuje ani do Ciebie, ani do klimatu tekstu, który uprzedzenia przecież stara się obalać, który w pewnym sensie stawia inność ponad normalnością, przynajmniej w wykreowanym przez Ciebie świecie oczami głównych bohaterów. Tym bardziej że z opisu Arthana wynikało, iż był niemal dokładnie pół na pół, za orczy na człowieka, za ludzki na orka. Dlaczego zatem nie przemieszasz trochę tych określeń, nie przypomnisz od czasu do czasu, że druga połowa Arthana była orcza? Niby charakter i czyny mówią głośniej od opisów, ale zamiana paru określeń pomogłaby w uzyskaniu równowagi idealnej. W późniejszych rozdziałach zaczęłaś używać słowa "mieszaniec" zamiast "pół-człowiek", co jest lepsze, bo pozbawione uprzedzeń, ale nadal uważam, że wypadałoby to wyrównać na przestrzeni całego tekstu. Niech Arthan będzie w równej mierze „pół-człowiekiem”, jak i „mieszańcem” i „pół-orkiem” (przy czym nie przypominam sobie, abyś tego ostatniego określenia użyła chociaż raz).

§ Poprawność

A. Językowa

Intryguje mnie jedno. Zawsze mi wmawiano, że na portalu Mylog.pl nie można wstawić akapitów, że portal odmawia przy tym współpracy i koniec. A potem PWN przeniósł się właśnie na Myloga – i akapity w ocenach wyświetlają się bez zarzutu. To jak to w końcu jest?

Cóż, nie pierwszy raz już się tutaj spotykamy, zatem jak myślisz: mogę powiedzieć Ci coś szokująco nowego? Nie wiem, nie pamiętam, co wypisywałam wcześniej, a i sprawdzać mi się nie chce.

Nadal piszesz poprawnie i wielkich błędów nie popełniasz. Mogłabyś się przyłożyć trochę bardziej do przecinków, bo z tymi bywa różnie, a jesteś na tyle dobra, że trochę poczytasz i sama wszystko ogarniesz. No, chyba że Ci się nie będzie chciało, ale to już osobna sprawa. Poczytaj jednak o nich, szczególnie o przecinkach względem imiesłowów, a także nie zapominaj o roli przecinka w stosunku do rzeczowników w Wołaczu. Ogólnie, odświeżenie sobie zasad Cię nie zabije, a że ostatniimi czasy poziom korekty w dużych polskich wydawnictwach nie jest najwyższych lotów, to umiejętność korygowania własnych błędów jest bezcenna. Osobiście chętnie zobaczyłabym także mniej zmian na czas teraźniejszy, ale to bardzo subiektywna sugestia, którą podaję, byś mogła ją przemyśleć, a przy której upierać się nie zamierzam. Wiem, iż czas teraźniejszy nie zawsze jest błędem, aczkolwiek u Ciebie pojawia się bardzo często, podczas gdy nie zawsze jest tam niezbędny.

Z kolei coś, czego na pewno nie zauważyłam u Ciebie wcześniej (bo czy nie było to już taka pewna nie jestem), to rzecz którą nazwę sobie ładnie „naddwukropkowością”. Dwukropek nie jest złym znakiem, ale jeśli zauważam, że jest go w tekście  dużo, to naprawdę jest go dużo, w końcu dozowany rozsądnie przemija sobie bez większego echa. Zresztą, sam w sobie nie zawsze jest najodpowiedniejszy w pewnych sytuacjach. Na przykład w rozdziale szóstym, w zdaniu „Arthan też znalazł okazję do nawiązania z bliższych kontaktów z kobietą: nie dość bliskich, jak zawstydzony wyznał Kekhartowi nazajutrz.” – średnik lub kropka sprawdziłyby się od dwukropka o niebo lepiej. Powstrzymaj nieco tę naddwukropkowość, bo szkoda patrzeć, jak ktoś tak dobry sam wyrządza sobie szkody podobnym drobiazgiem.

Zbystrzyłam również, iż masz problem z zapisem różnych części mowy z partykułą „nie”, co mnie zdumiało, bo nie przypominam sobie podobnych rzeczy w poprzednich tekstach, a nawet jeśli były – to nie w takiej ilości. Bardzo, bardzo mocno sugeruję, byś odświeżyła sobie zasady. Ileś wpadek wypisałam, lecz więcej w drugiej połowie tekstu, zatem wiele z nich będziesz musiała wyłapać sama, bo coś z pewnością przeoczyłam.

Cała reszta to bzdury, przede wszystkim literówki. Niestety, niemal załamujący jest fakt, iż w każdym rozdziale się takie wpadki znajdują, zaś, co jeszcze gorsze, ich ilość zwiększa się wraz z postępowaniem w tekst. Rozdziały dziewiętnasty i dwudziesty chyba pobiły rekordy wszelakich bzdur. Pojedyncze literówki, nawet w każdym rozdziale, jestem w stanie wybaczyć, zdarza się w najlepszych domach, lecz taka tendencja rosnąca aż krzyczy pośpiechem/niedbalstwem. Co jest tym bardziej przykre, że znajduję to u tak dobrze piszącej osoby. Mogłabym teraz powiedzieć, żebyś sama sobie szukała, ale jako że zaczęłam czytać w trakcie przedwyprowadzkowych porządków, to ogarnął mnie taki jakiś duch dobroci i wszystkie zbystrzone bzdury wypisałam (a także niektóre inne uwagi); później głupio już było przestać. Plik pobrać możesz stąd.

B. Logika

Też drobiazgi, w dodatku rzadko, a i można by uznać, że czasem to się zzwyczajnie czepiam. Ale raz że taka już moja natura, a dwa – wychodzę z założenia, że im ktoś lepiej pisze, tym bardziej oceniający powinni się czepiać, bo i tak niewiele już mogą.

* „Och, trzęsiesz się jak drzewo na wietrze […]” – drzewo? Takie wątłe drzewa czy takie silne wiatry tam są w tej krainie? Bo przecież na stepach drzew nie ma (centralnych, że na obrzeżach bywają to wiem), a taki podróżujący szaman widział i wie wiele, więc tym bardziej nie leży mi w jego ustach podobne porównanie. (r. 1)

* Vardan tak się obudził albo tak jest niezauważalny, że nawet narrator to pominął. Zrobiłaś przeskok czasowy: wpierw Vardan śpi, a chwilę potem się odzywa, ale o pobudce ani słowa. Wiadomo, Czytelnik głupi nie jest, ale przeskoki czasowe też niedobre. (r. 2)

* „Przypominała teraz Kekhartowi Hurik: piękna i niezwyciężona […]” – jeszcze przy pierwszym spotkaniu miał Larhę za brzydką. Przeszło mu czy jak się uśmiechała ze szczerej radości, to tak cudnie, że z brzydkiej stawała się piękna? Czy może byliśmy świadkami ekspresowej, acz niezaznaczonej przemiany z brzydkiego kaczątka w łabędzie? Brakuje mi jakiegoś logiczniejszego przejścia pomiędzy obydwoma epitetami, jeśli takie w ogóle jest. (r. 5)

* „Zamarli obaj na moment, patrząc sobie w lśniące błękitem oczy […]” – o oczach Jyrgala nic nie wspomniałaś, a Rijesh miał oczy czerwone. To skąd ten błękit? Coś później jest o błękitnym świetle, ale skąd ono się tam wzięło? (r. 11)

* „Teraz, bardziej z bliska, można było przyjrzeć się rysom jej twarzy. Nie przypominały żadnego z ludów, z jakimi Kekhart miał dotąd do czynienia: twarde, jak wyrzeźbione z kamienia, błyszczące jak wypolerowany bazalt.” – pierwszy raz spotykam się z błyszczącymi rysami twarzy. (r. 15)

* „– Na rozstajach rządzi Czarna Kahara – zauważył Temur, przypominając sobie wioskę, drzewo i szczerzącą zęby figurkę.” – Temur? Ten przed chwilą powieszony Temur? Temur, którego właśnie chowają Temur? (r.17)

* „O włos spudłował – pika przebiła brygantynę na boku, Kekhart poczuł zimno stali na skórze i lekki, ostry ból.” – jak ból może być jednocześnie ostry i lekki? Nie potrafię sobie tego wyobrazić, jak dla mnie te przymiotniki nie idą ze sobą w parze, jeśli mówimy o bólu. (r. 20)

§ Oryginalność

Ostatnio zbystrzyłam u kogoś na półce powieść zatytułowaną „Orkowie”, acz autora nie pomnę (ale chyba nie był publikowany w Polsce). Wśród blogowych opowiadań orków spotykałam tylko w roli tej złej, nieokreślonej masy, z którą mają walczyć siły dobra, a i tam zamieszkiwali raczej jaskinie niż stepy. Fabularnie... Cóż, przy lekturze miałam nieodparte wrażenie, że coś mi to przypomina, chociaż jak tak o tym myślę, to dochodzę do wniosku, że nie jako całokształt, ale poszczególne wątki (przepowiednia, główny bohater o szczególnym przeznaczeniu, wyruszanie w podróże/wygnanie, sama pewnie wiesz, co mam na myśli). Łączy się to jednak w niebanalną całość, w dodatku inteligentną, co także dodaje do oryginalności, szczególnie jeśli mówimy o środowisku blogowym. Zatem ogólnie z oryginalnością jestem na „tak”, chociaż powiewem zwalającej z nóg miętowej świeżości rodem z reklam bym tego nie nazwała.

§ Inne

Tak mi się wydaje, że skoro to już trzeci Twój tekst, który oceniam, a czwarty który czytam, to po tej ocenie chyba przyjdzie nam zakończyć ocenialniową znajomość. Mam wrażenie, że przy tylu ocenach, nawet na takiej przestrzeni czasu, kiedy to sama się wiele w międzyczasie nauczyłam, nie jestem w stanie powiedzieć Ci zbyt wiele nowego, nie licząc komentarzy á propos nowych fabuł i bohaterów. Następnym razem chyba więcej mogłabyś zyskać dzięki opinii jakiegoś świeżego oka, które nie czyta kolejnego z rzędu tekstu Twojego autorstwa i nie ma z góry wyrobionych oczekiwań. Aczkolwiek nie ukrywam, że każda z ocen Twoich blogów, którą dane mi było napisać, oraz owych blogów lektura była dla mnie przyjemnością. :)

A tak z innej beczki, to jak Kekhart postanowił umrzeć z honorem, przypomniał mi się krótki filmik animowany pt. "The Saga of Bjorn". Koniecznie obejrzyj, jeśli jeszcze nie widziałaś.

§ Podsumowanie

Bez zbędnych wstępów zabieram się do werdyktu. ODRACZAM WYROK.

Droga An-Nah, jak przy każdym z Twoich tekstów, czytałam „Dzieci Boga Granic” z przyjemnością, choć tym razem przyjemnością, której się nie spodziewałam. Nie oczekiwałam, że tekst o stepowych orkach tak bardzo przypadnie mi do gustu. I jakkolwiek Twoje dzieło ląduje bardzo wysoko w mojej prywatnej biblioteczce (sama się zdziwiłam, jak szybko mi szło czytanie, gdym się już wreszcie za nie zabrała), jakkolwiek ma ono duży potencjał i chętnie zobaczyłabym je w okładce na jakiejś księgarnianej półce, wystawienie najwyższej oceny nie wydaje mi się w pełni uzasadnione. Tekst jest dobry, ale wciąż jest sporo miejsca, aby uczynić go lepszym, co, mam nadzieję, wyjaśniłam wystarczająco obszernie powyżej. Nie potrzeba wiele, aby go udoskonalić, ale jednocześnie to niewiele uważam za różnicę pomiędzy czymś bardzo dobrym a świetnym, pomiędzy odroczeniem wyroku a uniewinnieniem. Poza tym w porównaniu do rzeczy, które widziałam przy lekturze pozostałych Twoich tekstów, niełatwo mi oprzeć się wrażeniu, że ten sprawia wrażenie nieco mniej dopracowanego (a liczne literówki itepe w pozbyciu się tego wrażenia wcale nie pomagają). Nie przeczę, moja pamięć może zawodzić, wtedy też pewnie wiedziałam mniej, niż wiem teraz – ale nawet bez porównań czuję, że stać Cię na więcej, że w „Dzieciach Boga Granic” nie pokazałaś pełni swoich umiejętności, że możesz uczynić ten tekst jeszcze lepszym. No i dobrze, być może jest w tym odroczeniu także coś z „wyzwania na zachętę”. Jesteś już naprawdę dobra, publikacje i te sprawy – byłoby mi przykro, gdybym nie miała jeszcze okazji zobaczyć, że wciąż się rozwijasz i poprawiasz, że nadal udowadniasz istnienie wyższych szczytów własnych możliwości, które można zdobyć. Ale, jak rzekłam parę chyba razy w tej ocenie, Ty jedna wiesz, co dokładnie zamierzasz osiągnąć i jak, podczas gdy moje zadanie ogranicza się do wyrażania opinii oraz podsuwania rad tam, gdzie wydają mi się stosowne.

Zaś nawiązując troszku do kwestii wspomnianej na początku paragrafu Inne, mam szczerą nadzieję, że moja ocena okaże się w jakikolwiek sposób pomocna.

Pozdrawiam bardzo cieplutko,

Chiyo